Dịch hay không dịch: Ví dụ từ truyện Harry Potter
Dịch thuật văn học có những thách thức riêng của nó mà hiếm khi được tìm thấy trong dịch thuật tài liệu pháp lý hoặc dịch thuật tài chính, chẳng hạn. Đây là trường hợp cho các tên riêng, chúng có cần phải dịch không? Khám phá 5 trường hợp được lấy từ bản dịch tiếng Pháp của Harry Potter.
Khi nào cần dịch? Muggles và Hufflepuff
Từ “Muggle” để chỉ những người không có phép thuật, sống cả đời mà không hề biết gì về thế giới phù thủy. “Moldu” là bản dịch tiếng Pháp của “Muggle”. Muggle là một thuật ngữ rất hiếm trong tiếng Anh. Có một dấu vết của nó trong một vở kịch Thomas Middleton từ đầu thế kỷ 17, nhưng chúng ta thực sự không biết ý nghĩa của nó. Nó cũng xuất hiện trong một số ngôn ngữ địa phương, muggle về cơ bản là một từ mà không có ý nghĩa rõ ràng hoặc được xác định bằng tiếng Anh. Người phiên dịch, Jean-François Ménard, tìm kiếm một từ có đặc điểm tương tự bằng tiếng Pháp, và ông đã phát minh ra “moldu”:
“Muggles” là “yếu”, theo nghĩa là họ thiếu một cái gì đó, cụ thể là khả năng tạo ra phép thuật;
Âm thanh “moldu” gợi nhớ đến từ tiếng Anh ban đầu.
Nhà Hufflepuff, mặt khác, đã được dịch theo nghĩa đen hoặc gần giống thế. Trong tiếng Pháp, ngôi nhà ở Hogwarts này được gọi là “Poufsouffle”. Đây là công thức được sử dụng trong câu chuyện cổ tích truyền thống khi sói thổi xuống ba ngôi nhà nhỏ của một gia đình lợn (“Tôi sẽ thở hổn hển và thổi phồng và tôi sẽ thổi nhà bạn xuống”). Nhưng nó cũng cho người dịch, truyền đạt ý tưởng rằng các học sinh của trường từ Hufflepuff gặp khó khăn trong học tập và bằng cách nào đó, họ đấu tranh với các nhiệm vụ, do đó mà có từ “Hufflepuff”.
Khi không dịch? Dumbledore, Hagrid và Minerva
Tuy nhiên, một số tên riêng vẫn chưa được dịch bởi Jean-François Ménard. Điều này đặc biệt đúng với trường hợp của Dumbledore, Hagrid và Minerva (McGonagall). Tại sao lại là ba cái tên này? Bởi vì chúng đã có mặt trong hai trang đầu tiên của Chương 20 của một cuốn sách do Thomas Hardy viết mang tên Thị trưởng của Castelbridge. Thực tế là ba thuật ngữ có nguồn gốc chung này đã khiến người dịch giữ chúng. Nhưng Menard cũng đưa ra các giải thích khác:
Dumbledore: Từ này gợi đến một từ địa phương trong tiếng Pháp: bumblebees. Nhưng Ménard thấy nó vụng về khi sử dụng từ tiếng Pháp, nên ông đã giữ bản gốc.
“Hagrid”, về phần mình, ám chỉ một người bị ám ảnh bởi ác mộng hay ác quỷ. Đối với người dịch, để tìm một thuật ngữ tương ứng bằng tiếng Pháp để mô tả một cách sinh động nhân vật này là một nhiệm vụ không thể.
Minerva, tên của giáo sư McGonagall, là, như mọi người đều biết, nữ thần của trí tuệ, khoa học và nghệ thuật, mà còn của chiến tranh. Ở đây nhiều hơn ở nơi khác, quyết định rất dễ dàng: không chỉ tên đầu tiên mô tả hoàn hảo nhân vật, mà ngoài ra nó còn “minh bạch” cho độc giả Pháp.
